Verslag van een taalcongres

Woordkeuze maakt een verschil. Een wereld van verschil. Letterlijk. Woordkeuze drukt niet alleen iets uit over de realiteit van de spreker. Ze beïnvloedt die ook, en geeft er vorm aan.

Hoe iets gezegd wordt, maakt het verschil tussen een ‘ja’ of ‘nee’ in het hoofd van een lezer of luisteraar. Woorden zijn nooit onschuldig. Taal manipuleert, verbindt, verdeelt, maskeert, verraadt, verwart, speelt, bekritiseert, esthetiseert, contamineert, leeft.

‘Met andere woorden’ was op zaterdag 7 oktober het thema van het tweejaarlijkse congres van ‘Onze Taal’. Het Beatrixtheater in Utrecht was het decor, gevuld met 1500 taalliefhebbers.

onzetaal
‘Met Andere Woorden’, Congres Onze Taal

Twee lezingen hadden het in het bijzonder over hoe taal vormt en vervormt. Aan het woord waren Japke-d Bouma en Jaap Toorenaar. Japke als de stralende taalactiviste die tekeerging over kantoorclichés. Jaap als de taalminnaar die kon blijven doorgaan over (mis)leidende taal en de magie die ontstaat waar de juiste woorden in elkaar klikken. We pikten er een paar illustraties uit van het scheppende vermogen van woorden.

 één grondgedachte, twee vormen

Jaap boog zich over de verschillen die twee verschillende formuleringen teweegbrengen. Twee voorbeelden:

1/ Grondgedachte: broer deugt niet. Twee vormen:

broer
Jaap Toorenaar, Congres Onze Taal

“Ik weet zeker dat mijn broer niet deugt”. Een uitspraak die de toehoorder perfect in twijfel kan trekken. Het is zelfs waarschijnlijk dat hij dat doet, net vanwege de nadruk die de spreker legt op hoe zeker hij is.

Resultaat: broer blijft onschuldig, het tegendeel is nog niet per sé bewezen.

“Ik vind het jammer dat mijn broer niet deugt”. Hier is het ontegensprekelijk dat de broer niet deugt. Daar gaat het zelfs niet over. Het gaat over wat de spreker voelt bij de ondeugdelijkheid van de broer.

Resultaat: broer deugt niet.

2/ Grondgedachte: elk mens is uniek. Twee vormen:

uniek
Jaap Toorenaar, Congres Onze Taal

“Elk mens denkt dat elk mens uniek is”. Het kan de intentie van de spreker zijn om zijn boodschap kracht bij te zetten door te vermelden dat iedereen er zo over denkt. ‘Het is algemeen geweten dat…’ Maar in realiteit ondermijnt deze zin zijn eigen grondgedachte.

Resultaat: als iedereen namelijk hetzelfde denkt, hoe uniek is iedereen dan?

Taalamazone en Jeukwoordenspecialist 

Waar Jaap met veel aandacht zijn taalvormen uit elkaar pikt, trekt Japke in vrolijk galop ten strijde tegen haar kantoorclichés. Ze denkt aan uitdrukkingen als: meeting, comfortzone, processen stroomlijnen, toegevoegde waarde creëren, agile werken, ergens een ask neerleggen, in je kracht staan, de customer journey

Maar wat is een cliché? Iets dat al zo vaak gezegd is dat het niet veel meer betekent. Dat lijkt in strijd met de energie en noodzaak waarmee Japke ze bestrijdt. Als ze niets meer betekent, waarom zou die lege taal dan kwaad kunnen? Precies, omdat de taal die we gebruiken onze context vormgeeft.
‘Con-text’, het woord zegt het bijna zelf. Taal vormt de situatie. En als taal realiteiten schept, welke realiteit schep je dan met kantoorclichés? Een realiteit die geen aandacht vraagt, die niet in verandering is, en dus niet echt leeft. Daarom verklaart Japke de oorlog aan lege formules, statisch, immobiel.

Een voorbeeld: uit je comfortzone stappen.

comfortzone
Japke-d Bouma, Congres Onze Taal

Japke formuleert haar ergernissen guitig: ‘Waarom zou ik uit mijn comfortzone moeten komen? In mijn pyjama en pantoffels produceer ik perfect. Omdat een comfortzone gaat knellen? Neen. Gaat de comfortzone knellen, is ‘ie geen comfortzone meer…’

Maar haar ergernis gaat vooral over de realiteit die deze worden reflecteren, bevestigen en vestigen. Er mag letterlijk en figuurlijk niets comfortabel zijn aan de plek waar je werkt. Je kan er zelfs makkelijk een neoliberaal model in herkennen dat streeft naar steeds meer, ten koste van iets anders, iets menselijker. Daar zit het cliché waar Japke zich tegen verzet.

Meer dan een gebrek aan creativiteit, gaat het haar over een gebrek aan echte mensen die echt leven. Is een gebrek aan creativiteit en verbeelding dan dodelijk?

Dodelijk saai, in ieder geval.

Toch?